Do tego, komu brak rozumu, mówiła: „Odrzućcie naiwność, a żyć będziecie, chodźcie prosto drogą rozsądku. (Prz 9,6)

W tradycyjnej klasyfikacji ksiąg biblijnych obok Prawa, ksiąg historycznych i pism prorockich wyróżnia się także siedem ksiąg mądrościowych (Księgi: Hioba, Psalmów, Przysłów, Koheleta, Pieśń nad Pieśniami, Księga Mądrości, Mądrość Syracha). „Mądrość” to forma refleksji o charakterze filozoficzno-doświadczalnym, dysponująca rodzajami, środkami i stylami literackimi, która przeżywała swój rozkwit na całym Bliskim Wschodzie i wydała wiele bardzo sugestywnych tekstów. W Izraelu została wprowadzona przez Salomona uznawanego za archetyp i symbol mądrości izraelickiej, tak że przypisywano mu autorstwo nawet późniejszych utworów mądrościowych, takich jak Pieśń nad Pieśniami czy Księga Mądrości.

W centrum refleksji mądrościowej stoi nie tylko Hebrajczyk, ale człowiek jako taki, ha-'adam, postrzegany w trzech fundamentalnych relacjach: do Boga, do bliźniego, do stworzenia (wielką wymowę mają pod tym względem rozdz. 2 i 3 Księgi Rodzaju). Mamy tu do czynienia z mądrością wzniosłą, która pyta o ostateczną wartość istnienia: „Cóż przyjdzie człowiekowi z całego trudu, jaki zadaje sobie pod słońcem?” (Koh 1,3). Obnaża ona także sprzeczności egzystencji, zgorszenie zła, milczenie Boga: na myśl przychodzi postać Hioba i przeciwstawienie go jego przyjaciołom mędrcom. Ucieleśniają oni inną mądrość, bardziej optymistyczną, która również ma korzenie ludowe i która uznaje, że historią kieruje prawo odpłaty, regulują ją dwubiegunowe zasady: występek-kara i sprawiedliwość-nagroda, tak by zharmonizować rzeczywistość w imię Boga i Jego sprawiedliwości.

Mądrość jest także kategorią „teo-logiczną”, czyli służy nauczaniu o Bogu Stwórcy. Wielkie znaczenie ma tu hymn z ósmego rozdziału Księgi Przysłów, wyśpiewany przez uosobioną mądrość Bożą (w. 22–31). Mówi ona o sobie, że pochodzi od samego Boga i jest „mistrzynią” Jego dzieła, którym jest stworzenie świata. Dlatego stworzenie nosi w sobie znamię Mądrości i cechuje się harmonią, najwyższym jednak wyrazem stwórczego dzieła Bożej Mądrości jest mądry człowiek. Wprawdzie będąc wolnym, może on zatracić ów dar i oto na scenie pojawia się „głupiec”, który jest antytezą mądrości (kontrast między Mądrością a Głupotą został wspaniale oddany w Prz 9,1–6.13–18).

W Nowym Testamencie mądrość (gr. sofía) jest cechą odniesioną do Chrystusa będącego „mocą Bożą i mądrością Bożą” (1 Kor 1,24). Mądrość Boża wysławiana w Księdze Przysłów staje się punktem wyjścia dla określenia Chrystusa w Jego funkcji Stworzyciela i Odkupiciela wszelkiego bytu (zob. hymn z Kol 1,15–20). Mądrość, rzeczywistość właściwa Ojcu, jest w ten sposób także udziałem Syna. Trynitarny krąg zostanie domknięty przez tradycję chrześcijańską, która oparta na darach mądrości i rozumu ofiarowanych przez Ducha Bożego (por. Iz 11,2), zastosuje cechy mądrościowe również do Ducha Świętego: Duch stwarza i daje życie (por. Ps 104,30). Tym samym mamy możliwość mówienia o Trójcy Świętej i Jej działaniu w historii, posługując się jednym tylko pojęciem – „mądrość”.

Biblia jest dla ciebie. Mały kurs teologii biblijnej
Kard. Gianfranco Ravasi